Ludzka echolokacja

Wszyscy zbierają się w umówionym miejscu. Rowery przygotowane, szlak wytyczony, mięśnie rozgrzane. Uczestników wyprawy czeka ciężki dzień — trasa wiodąca przez wzniesienia jest trudna, wymagająca, pełna przeszkód. Jest to dla nich o tyle problematyczne zadanie, że wszyscy, począwszy od przewodnika, są… ślepi.

Organizatorem wyprawy jest Daniel Kish, który na rowerze jeździ od wielu lat. Nie przeszkadza mu to, że stracił obie gałki oczne gdy miał 13 miesięcy. Zmysł wzroku stracił w walce z rozwijającym się nowotworem siatkówki. Nauczył się jednak wykorzystywać inny ludzki zmysł. Zmysł, który posiadamy wszyscy, jednak niewielu potrafi się nim posługiwać.

Omawiana wyżej grupa prowadzona przez Kish’a i Briana Bushway’a (również niewidomy) do ramy roweru przytwierdzone ma plastikowe nakładki. Obijają się one o szprychy koła powodując wytworzenie szybkich i dobrze słyszalnych kliknięć. Bushway i Kish dodatkowo raz na dwie sekundy “klikają” językiem. Wysłane w ten sposób fale dźwiękowe wracają do przewodników a ich zniekształcenie mówi im dużo o otoczeniu. Jak dużo?

Daniel Kish uczy niewidomych echolokacji

Słyszę pobocza szlaku tam gdzie trawa łączy się z ziemią. Słyszę też czy na drodze nie ma większych kamieni czy drzew. Słyszę wszystkie najważniejsze informacje o szlaku — nie licząc może odchodów koni. Do tego używam innego zmysłu. – odpowiada żartobliwie Bushway. Droga rowerowa stoi przed nim otworem ponieważ razem z Kishem opanowali doskonale sztukę echolokacji. O niej samej pisałem już przy okazji innych zmysłów dzięki którym widzimy. Opisywany wtedy 14-latek Ben Underwood (współpracował z Kishem) również posługiwał się echolokacją jako darem, który umożliwiał mu poruszanie się po świecie. Daniel próbuje nam jednak powiedzieć, że to nie jest dar. To umiejętność, którą można wyćwiczyć.

Nietoperze by dobrze orientować się w środowisku nocnego łowcy wysyłają w świat ultradźwięki. Te odbijając się od przeszkód wracają do zwierzęcia echem. Duże uszy pozwalają mu z łatwością wychwytywać najdrobniejsze odbicia i charakter zmiany dźwięku. W ten sposób żaden owad nie umknie jego uwadze. Człowiek, niepoprawny wzrokowiec, patrzy na umiejętności tych latających ssaków z podziwem. Kish pokazuje jednak, że ludzka echolokacja jest nie tylko możliwa, ale i łatwa do nauczenia. Wycieczki rowerowe mają nie tylko charakter zdrowotny, ale i edukacyjny — na każdej z nich przewodnicy uczą niewidome osoby jak posługując się echem postrzegać otoczenie.

Kora wzrokowa u niewidomych 'echolokatorów'

Echolokacja otwiera niewidomym drogę nie tylko do przerzutek. Daniel nie ma większego problemu z dłuższymi wędrówkami, jeżdżeniem na rolkach, deskorolce, czy graniem w koszykówkę. Tej wytrwałości, siły ducha i otwartości uczy innych jako przewodniczący Śšwiatowej Organizacji na Rzecz Niewidomych. Kish wie, że nauka widzenia echem może wymagać dużo pracy. Sam ćwiczy ją już od okresu niemowlęcego — jego rodzice twierdzą, że klikaniem pomagał sobie w nawigowaniu po pokoju na etapie raczkowania. Z drugiej strony ta niezwykła umiejętność jest dla niewidomych wybawieniem. Nie tylko potrafią ocenić odległość od przeszkód, lecz jednocześnie określić ich kształt czy materiał z którego są wykonane. Melvyn Goodale, pani profesor psychologii i dyrektorka Centre for Brain and Mind w University of Western Ontario w Londonie zaciekawiła się na tyle omawianym tematem, że dwójkę niewidomych, posługujących się echolokacją, wsadziła do maszyny fMRI. W ten sposób mogła sprawdzić co dzieje się w ich mózgach, gdy słuchają kliknięć i ich odbić w postaci echa. Co ciekawe, dźwięki były co prawda odbierane przez korę słuchową, ale analizowane już w korze wzrokowej!

Chociaż ślepi posługują się echolokacją bardziej umiejętnie i osoby widzące mogą się jej nauczyć. I to już po 10 minutowym treningu. Jak? Na początek zamknij oczy. Wyciągnij przed siebie rękę i otwartą dłoń skieruj w kierunku twarzy. Wydaj z siebie długi i jednostajny dźwięk “szzzz”. Zbliż teraz dłoń do siebie. Słyszysz różnicę w odbitym echu? Dla pewności oddal dłoń i powtórz ćwiczenie. Teraz znajdź gładką ścianę. Zbliż się do niej i kolejny raz z zamkniętymi oczami, wydając dźwięk, postaraj się ją zlokalizować. Oddal się, przybliż, gdy będziesz pewny, że ściana jest tuż przed Tobą otwórz oczy by się upewnić. Po kilkunastu takich próbach będziesz już ścianę nie tyle widział, co wyczuwał. Od Ciebie zależy jak bardzo wyćwiczysz nowo posiadany zmysł.

Lawrence D Rosenblum (2011), The Eight Sense: Echolocation, The Brain, 2/2011, s. 18-21.

Kora wzrokowa niewidomych