Co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach

Marzenia senne są tematem niesamowicie popularnym. Głównie dlatego, że każdy może ich doświadczyć i wydają się nam one tajemnicze, oderwane od rzeczywistości, lecz bardziej realne niż zwykłe fantazjowanie na jawie.

Sny w odległych czasach, gdy nie szukano dla nich nawet racjonalnego wyjaśnienia, traktowane były jako wiadomość daną nam przez opatrzność. Interpretowanie snów było zajęciem bardzo popularnym a osoby zajmujące się tym zawodowo posiadały zazwyczaj wysoki status społeczny. Niemal wszystkie wyprawy wojenne antycznego świata poprzedzone zostały wysłuchaniem oceny sytuacji danej przez interpretatora marzeń sennych. Jego rady zasięgano również przy strategicznych posunięciach wojsk czy rozważaniu decyzji o odwrocie z pola walki. I tak, tańczący satyr wyśniony przez Aleksandra Wielkiego, stał się główną przyczyną upadku miasta Tyr. W dzisiejszych czasach, mimo tego, że myślimy bardziej racjonalnie, wszelakiego rodzaju senniki, które mają tłumaczyć treść snów, zawsze sprzedają się jak świeże bułeczki. Wiedza o symbolach sennych, przekazywana z pokolenia na pokolenie, mimo żadnego potwierdzenia w realnym świecie, jest łakniona i słuchana niczym najlepszy, bo stworzony przez nas samych, horoskop. Ale jak na to odpowiedziała nauka?

Rozpatrywanie marzeń sennych przez naukę było problematyczne, bo tak naprawdę, prócz wyliczenia wspólnych cech snów, niewiadomo było, od czego zacząć. Powodowało to niechęć do badania czegoś, czego nie można zmierzyć żadną znaną miarą. Pierwsze poważne i dobrze udokumentowane badania przeprowadził J. Mourly Vold. Jego praca dotyczyła wpływu bodźców na treść snów. Podczas licznych eksperymentów kazał się więc podczas snu dotykać, podszczypywać w różnych miejscach, dawać sobie do powąchania charakterystyczny zapach czy układać jego ciało w innych pozycjach. Udowodnił on, że “podniety”, które działają na nasze ciało są odbierane i interpretowane na obrazowy język snu. Innymi słowy, gdy ktoś przejedzie nam ręką po szyi, możemy w śnie zinterpretować to jako pełzającego po nas węża. Gdy ktoś nam da do powąchania orientalną przyprawę, wyśnimy pizzę, wyprawę do Indii, targ, lub cokolwiek, co kojarzy nam się z tym zapachem. Te podniety tłumaczą jednak tylko małe części snów. Co odpowiada za resztę?

Owe podniety nie muszą pochodzić z zewnątrz naszego ciała. Również stan naszego ciała wpływa na to o czym śnimy. Gdy boli nas ręka — marzenia senne prawdopodobnie będą jej dotyczyć. To samo dzieje się z narządami wewnętrznymi. Gdy w śnie dłubiemy sobie nożem w żebrach a obudziwszy się czujemy tam ból, to oznacza, że uskutecznialiśmy zabawy ostrzem w marzeniu sennym, dlatego że coś nas bolało — nie na odwrót. Badacz Scherner opisuje interpretacje narządu wewnętrznego będącego podnietą przez obraz jakiegoś zdarzenia w marzeniu sennym. Wyśnione sączące przez słomkę małe embriony mogłyby być w jego teorii nerkami, z którymi dzieje się coś nienaturalnego. Takim ostrzegawczym stanem narządu wewnętrznego jest też głód czy pragnienie. Tutaj jednak dochodzimy już do kwestii snów życzeniowych.

Każdemu z nas zdarzyło się śnić o czymś, czego bardzo pragniemy. Gdy nie możemy zaspokoić tego pragnienia na jawie, sen rekompensuje to nam w postaci ziszczenia marzenia. Głodni ludzie śnią o ucztach, spragnieni o fontannach. Spełnianie marzeń pełni tutaj prawdopodobnie funkcję strażnika — żeby nie pozwolić by dane pragnienie przerwało proces spania, sen ucisza, wygasza je przez iluzję zaspokojenia. Takie proste sny życzeniowe są domeną dzieci, które wielką wagę przywiązują do codziennych niespełnionych pragnień.

Skoro tak ważne są podniety fizyczne płynące z zewnątrz i wewnątrz organizmu, co z podnietami psychicznymi? Gdy mamy jakiś problem, trudniej jest nam zasnąć. Gdy jednak wpadniemy w ramiona Morfeusza, nasze marzenia senne prawdopodobnie również oscylować będą przy trapiącej nas zagwozdce. Widać więc że i psychiczne podniety mają swój udział w modelowaniu treści marzenia sennego. Na tym polu rozwija swoje skrzydła Freud z teorią seksualnego libido. Według niego, niemal cały nasz sen da się symbolicznie przełożyć na myśli o podłoży seksualnym. Śšni Ci się komin, pistolet, miecz, parasolka, długopis, teleskop czy antena samochodowa? Penis :> na tej samej zasadzie interpretował senne przedmioty posiadające cechy charakterystyczne żeńskich narządów rozrodczych.

Każdemu z nas zdarzyło się kiedyś powiedzieć “nic mi się dzisiaj nie śniło”. Nie jest to jednak do końca prawda. Każdej nocy wpadamy w trans następujących po sobie faz snu. Te okresy, zaczynające się od nowa co 90 minut, opisałem w poprzedniej notce. Łatwe obliczenia matematyczne pokazują, że po każdej, przynajmniej 8 godzinnej przespanej powinniśmy pamiętać 4-6 snów. Co jednak sprawia, że nie dość, że nie pamiętamy większości snów, to jeszcze te, które udaje nam się zachować na powierzchni, są tak rozmyte, niewyraźne i niepełne?

Freud twierdził, że ma tutaj miejsce cenzurowanie treści marzeń sennych. Głównym zadaniem tegoż cenzora jest sprawienie by nasza świadomość nie przeżyła zbytniego szoku widząc to, co czynimy w snach, by nasze sumienie pozostało czyste. Potwierdzają to fakty — liberałowie pamiętają więcej swoich snów a ich treść wydaje się być bardziej rozbudowana od snów osób konserwatywnych. Ci drudzy, z silnie zarysowanymi zasadami i dobrze wykształconym superego, mają po prostu silniejszą cenzurę.

Sen wydaje się być więc strażnikiem snu a treść marzenia sennego interpretacją tego, co nie jest dostępne dla naszej świadomości, lecz jest odbierane i analizowane przez ciało. Istnieje też teoria, która mówi o tym, że marzenia senne powstały, dlatego, że nie jesteśmy w stanie długo wytrzymać bez żadnych bodźców realistycznych — obrazów, które nasz mózg mógłby przetwarzać. Jesteśmy uzależnieni od bodźców a bez nich nasza psychika ulega dezintegracji. Dowodem tej teorii mają być eksperymenty na myszach, które ciągle budzone za każdym razem, gdy wchodziły w fazę REM po prostu umierały.

Marzenia senne nadal pozostają niewyjaśnioną zagadką. Część tajemnicy odkryjemy niebawem dzięki neuropsychologii. Prosty fakt braku logiki snów jest już wytłumaczony nikłym ukrwieniem płatów mózgu odpowiedzialnych za myślenie logiczne. Jednak takie rzeczy jak sen świadomy czy sen proroczy to sprawy złożone, czekające na wyjaśnienie.

Ta notka również nie wyczerpuje tematu w sposób mnie zadowalający, ale ponieważ niby mam problem ze zwięzłym pisaniem krótkich notek, które chce się ludziom czytać, to tutaj poprzestanę :P